Το ντοκιμαντέρ

 

Το ντοκιμαντέρ

 

Οι πρώτες ταινίες που γυρίστηκαν ήταν, με τον τρόπο τους, ντοκιμαντέρ: φιλμάκια που έδειχναν ένα άλογο να καλπάζει, ένα τρένο να μπαίνει στον σταθμό, την παρέλαση για το Αδαμάντινο Ιωβηλαίο της βασίλισσας Βικτωρίας κλπ. Όμως οι δρόμοι των ταινιών μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ χώρισαν, και παραμένουν χωρισμένοι μέχρι σήμερα (Rohter, 2014).

Το ντοκιμαντέρ ορίζεται ως ο κινηματογράφος που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και δεν χρησιμοποιεί παραδοσιακά στοιχεία μυθοπλασίας, όπως σενάριο, ηθοποιούς, κοστούμια, φωτισμούς κ.ά. Αυτό που βασικά διαχωρίζει το ντοκιμαντέρ από τη μυθοπλασία είναι ότι το ντοκιμαντέρ καταγράφει την υπάρχουσα πραγματικότητα, ενώ η μυθοπλασία κατασκευάζει μια πραγματικότητα εκ νέου (Βαμβακίδου και Σωτηροπούλου, 2011: 2).

Για την εκπλήρωση του σκοπού του, την παρουσίαση δηλαδή του πραγματολογικού υλικού, ένα ντοκιμαντέρ επινοεί διάφορες μεθόδους. Ο κινηματογραφιστής μπορεί να καταγράψει τα γεγονότα όπως ακριβώς συμβαίνουν στην πραγματικότητα ή μπορεί επίσης να μας δείξει διαγράμματα, χάρτες και άλλα οπτικά βοηθήματα και ενδεχομένως, να σκηνοθετήσει ορισμένα γεγονότα για να τα καταγράψει η κάμερα. Πολλοί θεωρούν πως ένα ντοκιμαντέρ είναι αναξιόπιστο, αν υπάρχει επέμβαση στα γεγονότα που κινηματογραφεί. Είναι αλήθεια ότι πολύ συχνά ο ντοκιμαντερίστας καταγράφει ένα συμβάν χωρίς σενάριο και χωρίς σκηνοθεσία. Παρόλα αυτά οι ντοκιμαντερίστες θεωρούν, πως ένας ορισμένος βαθμός σκηνοθετικής επέμβασης είναι νόμιμος, αν αυτό εξυπηρετεί τον ευρύτερο σκοπό της παρουσίασης πληροφοριών. Ένα τέτοιο παράδειγμα έχουμε, μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Άουσβιτς, όταν ο εικονολήπτης επίκαιρων, μάζεψε γύρω του μία ομάδα παιδιών και τα έβαλε να σηκώσουν τα μανίκια τους, για να δείξουν το νούμερο φυλακισμένου, που ήταν χαραγμένο στα μπράτσα τους (Bordwell και Thomson,2004: 66-67).

Τα είδη ντοκιμαντέρ:

•   Πρώτος τύπος είναι η ταινία έτοιμο υλικό (Compilation film) προϊόν της συναρμολόγησης εικόνων από αρχειακές πηγές.

•   Δεύτερος τύπος: είναι το ντοκιμαντέρ που βασίζεται σε συνεντεύξεις. Ντοκιμαντέρ «ομιλούντων κεφαλιών» όπως αποκαλούνται οι παρουσιαστές, των οποίων βλέπουμε μόνο το κεφάλι και τους ώμους ( talking heads documentary).

•   Τρίτος τύπος ντοκιμαντέρ είναι το ντοκιμαντέρ του άμεσου κινηματογράφου (Direct Cinema). Αυτό καταγράφει ένα γεγονός εν εξελίξει, με ελάχιστη ανάμειξη του κινηματογραφιστή. Αυτού του είδους το ντοκιμαντέρ αναπτύχθηκε κυρίως, στη δεκαετία του 1960 και ονομάστηκε αλλιώς “cinema verite” ή αλλιώς «κινηματογράφος αλήθειας». Πολύ συχνά ένα ντοκιμαντέρ ακολουθεί συγχρόνως, διαφορές από αυτές τις επιλογές (Bordwell και Thomson, 2004: 68).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πρώτου τύπου από τα ντοκιμαντέρ που αφορούν στον εμφύλιο, είναι το ντοκιμαντέρ «Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας» του Μάνου Ζαχαρία, όπου έχουμε συρραφή αρχειακού υλικού και συνεχές εξωαφηγηματικό σπικάζ [1].Το ντοκιμαντέρ «Εμφύλιος πόλεμος» του Ροβήρου Μανθούλη ανήκει στον μεικτό τύπο ντοκιμαντέρ, όπου έχουμε συνεντεύξεις, παράθεση αρχειακού υλικού, αλλά και στοιχεία μυθοπλασίας. Τα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ προσομοιάζουν κυρίως, με τον δεύτερο τύπο ντοκιμαντέρ «ομιλούντων κεφαλιών» (talking heads documentary).

Τα ντοκιμαντέρ, αποτελούν πολύτιμη πηγή υλικού, που μπορεί να αξιοποιηθεί είτε αυτόνομα, είτε σε συνδυασμό με τις ταινίες μυθοπλασίας, στο πλαίσιο της διδασκαλίας επίμαχων και τραυματικών γεγονότων (Λεμονίδου, 2017β: 244

---

[1] Το σπικάζ ή αλλιώς η αφήγηση σε voice over (εξωαφηγηματικός ήχος ), είναι ένα από τα κύρια συστατικά πολλών ταινιών ντοκιμαντέρ (συνήθως ερμηνεύει την εικόνα ή καλύπτει κενά στην αφήγηση ή εκθέτει πληροφορίες) στο: https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/3873/3/02_chapter_4.pdf.

 Πηγή:ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ

ΧΑΤΖΗΦΩΤΙΑΔΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ